Notlar
17:1 Gittikleri yol, günümüzdeki kuzey Yunanistan’ın doğusundan batısına kadar uzanan, Filipi,Amfipolis,Apollonya ve Selanik’in üzerinde bulunduğu Egnatia Yolu’dur. Bu kentler arasındaki uzaklık bir günlük yürüyüş mesafesi kadardı. Selanik Makedonya İli’nin başkenti olup birçok Yahudi dâhil 200 000’ den fazla nüfusa sahipti. Önemli bir havrası olduğu için Pavlus burada müjdeyi duyurmaya karar verdi (bkz. 1. Selanikliler: Giriş).
17:4 Tanrı’ya tapan Grekler Bkz.
Elç.10:2 ve
Elç.16:14’ e ait notlar.
ileri gelen kadınların Muhtemelen kentin hem saygı gören hem de mevki sahibi ileri gelenlerinin eşleridir (ayrıca bkz.
Elç.17:12); kendi başarılarıyla saygı ve nüfuz kazanan kadınlar da olabilir.
17:5 kıskandı Krş.
Elç.13:45.
Yason’un evine Pavlus muhtemelen burada kalıyordu.
17:6 kent yetkililerinin Terimin Grekçesi “politarhes”tır ve
Elç.17:8’de de kullanılmıştır. Grek yazınında başka hiçbir yerde bu terime rastlanmamasına karşın, 1835 yılında Selanik’in batısında Egnatia Yolu’nun üzerindeki bir kemerde bulunan Grekçe yazıtta keşfedilmiştir. Sonraları hem Makedonya civarındaki kentlerde hem de başka bölgelerde keşfedilen on altı yazıtta daha bulunmuştur.
17:7 Sezar’ın buyruklarına karşı geliyorlar Tanrı’ya küfür Yahudiler’in gözünde en ağır suçtu; aynı şekilde vatana ihanet (Sezar’a karşı bir kralı desteklemek) Romalılar’ın gözünde en ağır suçtu.
17:9 serbest bıraktılar Çünkü Pavlus’un bir an önce kentten ayrılmasını istiyorlardı.
17:10 Timoteos muhtemelen Filipi’de kalmış, daha sonra Veriya’da Pavlus ve Silas’a katılmıştı (krş.
Elç.17:14).
Veriya Selanik’ten 80 km uzaklıkta, Makedonya bölgesinde bulunan kent.
havrasına Bkz.
Elç.13:14’e ait not.
17:11-12 Yoksullar için toplanan bağışları teslim etmek üzere Yeruşalim’e kadar Pavlus’a eşlik edenler arasında Veriyalı Piros oğlu Sopater’in de olduğundan söz edilir (bkz.
Elç.20:4 ve ilgili not).
17:14 deniz kıyısına PavlusAtina’ya tekne ile gitmiş olabilir.Ancak Atina’ya giden yolun sahil şeridi boyunca uzandığı göz önüne alınırsa, Pavlus’un kıyıya ulaştıktan sonra yürümüş olması da mümkündür (yaklaşık 3 0 km).
17:15 Atina Pavlus’tan beş yüzyıl önce Atina sanat, felsefe ve edebiyat alanlarında ihtişamının doruğundaydı. Pavlus’un döneminde de felsefe konusundaki ününü koruyordu ve halen önde gelen bir yüksek öğrenim (bugünkü üniversite düzeyinde) kurumuna sahipti; yüzyıllarca Hıristiyanlık’ı reddeden bir putperestlik merkezi olarak kaldı.
17:17 havrada Bkz.
Elç.13:14’e ait not.
Tanrı’ya tapan yabancılarla Bkz.
Elç.10:2’ye ait not.
17:18 Epikürcü Grek düşünür Epikür’ün (İÖ 341-270) öğretisini benimseyen kimse. Bu öğretiye göre, ruh da beden gibi ölümlüdür; yeryüzündeki yaşamdan başka yaşam yoktur; dünyada gerçekleşen her şey tesadüfler zinciridir; birey mutluluğunu ataraksiyada (ruh dinginliğinde) bulacaktır. Stoacı Grek düşünür Zenon’un (İÖ yaklaşık 335-263) öğretilerini benimseyen. Bu öğretiye göre birey, mutluluğu ancak bütün acılar ve zevklerden kaçınmakla bulabilir. Epikürcü ve Stoacı bazı filozoflar Epikürcüler başlangıçta mutlak iyiliğin yalnızca anlık zevk veya geçici tatmin değil, mutluluk olduğunu öğretiyordu, ancak Pavlus’un zamanında bu öğreti yozlaşarak benliğe dönük bir düşünce sistemine dönüşmüştü. Stoacılar ise insanların doğayla uyum içinde yaşamaları, kendi yeterliliklerini ve bağımsızlıklarını fark etmeleri ve arzularını bastırmaları gerektiğini öğretiyordu. Stoacılık takdir edilecek bazı niteliklere sahipti, ancak o da Epikürcülük gibi yozlaşarak Pavlus’un döneminde insanın bencil tutkularına odaklanan bir sisteme dönüşmüştü. lafebesi Sözcüğün Grekçesi, sağdan soldan öğrendiği bilgi kırıntısıyla hava atan aylak anlamına gelir. ilahların haberciliğini... İsa’yla ve dirilişle ilgili Grekler “İsa” ve “diriliş” (Grekçe’de “Anastasis”, aynı zamanda bir kişi adıydı) adında iki ayrı ilahtan söz edildiğini sanmışlardı.
17:19 Ares Tepesi Kurulu Grekçesi “Areopagos”tır. EskiAtinalılar’ın, ilk kurulduğu zamanlarda Ares Tepesi’nde toplanmış, daha sonraları bu adla anılagelmiş ulusal meclisi.Ares, Grekler’in gökgürültüsü ve savaş ilahıydı (Roma’daki karşılığı Mars’tı). YeniAntlaşma dönemindeAreopagos’un yalnızca dini ve ahlâki konularda yetki sahibi olduğuna inanılıyordu. Kurul, kente yeni inançlar ve yabancı ilahları benimsetmek isteyenleri engelleme yetkisine sahipti.
17:22 dindar ‘Batıl inançlı’anlamına da gelir. Sözcük Grekçe’de iltifat etmek amacıyla da eleştirmek amacıyla da kullanılabiliyordu. Bu yüzdenAtinalılar, Pavlus sözlerinin devamını getirene dek bu sözcüğü eleştirel anlamda kullanmadığını anlayamamışlardı.
17:23 BİLİNMEYEN TANRI’YA Herhangi bir ilahı yeteri kadar önem vermediklerinden ötürü kızdırmaktan korkanAtinalılar, bu nitelendirmeyi yaparak hiçbir ilahı gücendirmemiş olacaklarını düşünüyorlardı. Grek yazınında Atina’daki benzer sunaklardan söz eden başka anlatılar da vardır.
17:24 Dünyayı... yaratan... Tanrı Panteist Stoacılık’ın aksine, kişiliği (yani duyguları, karar verme yetisi vs.) olan bir Tanrı.
elleyapılmış tapınaklarda oturmaz Krş.
Elç.1:48; ayrıca krş.
1Kr.8:27.
17:25-26 sürelerini ve yerleşecekleri bölgelerin... saptadı Tanrı her ulusun sahip olacağı bölgeyi de, yükseliş ve düşüşlerini de belirlemiştir. Yani, hiçbir şey Epikürcüler’in düşündüğü gibi şans eseri gerçekleşmez.
17:28 Bazı ozanlarınızın Burada iki alıntı bulunmaktadır: (1) İlki İÖ 600 yıllarında yaşayan Giritli ozan Epimenides’in Kretika (Epimenides Paradoksu diye de bilinir) adlı eserinden, (2) ikincisi hem Kilikyalı ozanAratos’un (İÖ 315-240) “Fenomena” adlı eserinden hem de Kleantes’in (İÖ 331-233) “Zeus’a İlahi”sindendir. Pavlus mektuplarında da Grek ozanlardan alıntı yapmıştır (bkz.
1Ko.15:33;
Tit.1:12 ve ilgili notlar).
17:32 Ölülerin dirilmesiyle Grekler ruhun ölümsüzlüğüne inanıyor, ancak ölü bir bedenin dirilebileceğini kabul etmiyordu.
17:34 Dionisios Bazı kaynaklara göre bu kişi Atina’daki imanlılar topluluğunun gözetmenidir (episkoposudur).
Damaris Bazı yorumcular bu kişinin,Ares Tepesi Kurulu gibi, halka açık bir toplantıda bulunabilmesi için yabancı ve eğitimli bir kadın olması gerektiğini öne sürer. Aynı zamanda öteki uluslardan Tanrı’ya inanan ve havrada Pavlus’u dinlemiş bir kadın olması da olasıdır (
Elç.17:17).
15:39-18:22 Bkz. Harita: Pavlus’un İkinci Müjdeleme Yolculuğu, s. 1620.