Notlar
3:1-18:27 Bu bölümler, kitabın ikinci ana kısmını oluşturur. Bu kısımda, koyun güden Musa’nın Tanrı halkını gütmeye çağrılması (krş. Davut,
2Sa.7:8), Mısır üzerine gönderilen belalar, İsrailliler’in Mısır’dan çıkışı (Fısıh Bayramı, denizden geçiş) ve Sina Dağı’na yolculuk konuları yer alır.
12:2 Bu ay... ilk ay İsrail’de kullanılan dini takvimin başladığı ay. Eski Ortadoğu’da yeni yıl bayramları, yeni mevsimle birlikte başlardı. Bu ayın yeni yılın başlangıcı olarak belirlenmesi İsrail halkına, Tanrı’nın halkı olarak sahip oldukları yeni yaşamın, Tanrı’nın onları Mısır’dan kurtarmasına dayandığını hatırlatır. Kenanlılar’ın bu aya verdiği adAviv’di (bkz.
Çık.13:4;
Çık.23:15;
Çık.34:18;
Yas.16:1). Daha sonraları Babilliler’in verdiği Nisan adı kullanılmaya başlandı (bkz.
Neh.2:1;
Est.3:7). İsrailliler’in sonbaharla başlayan zirai takvimi (bkz.
Çık.23:16’ya ait not), krallık dönemi boyunca halkın kullandığı ulusal takvim olarak ağırlık kazandı. Her iki (ulusal ve dini) takvim, sürgünden sonrasına kadar birlikte kullanılmaya devam etti. Günümüzde Yahudiler’in dini takvim yılbaşısı sonbaharda başlar.
12:3-4 İbranice’den “kuzu” olarak çevrilen sözcük ‘oğlak’ anlamına da gelebilir.
12:6 akşamüstü İbranicesi, ya ikindiyle günbatımı arasındaki ya da günbatımıyla akşam karanlığı arasındaki zaman dilimi anlamındadır. Şabat Günü ile öbür kutsal günlerin başlangıç zamanları hakkındaki tartışmalar bu belirsizlikten kaynaklanır.
12:7 kanını Bir yaşamın karşılığında bir başkasının verilmesi anlamına gelen kefareti temsil eder (bkz.
Yar.9:4-6;
Lev.17:11 ve ilgili notlar). İsrail halkının Mısır’ın başına gelecek cezadan yalnızca bir kurban aracılığıyla kurtulabileceği gibi, günümüzde de insan Tanrı’nın gazabından İsa Mesih’in günahlara karşılık ölen son kurban olduğuna iman ederek kurtulabilir (bkz.
İbr.9:22;
1Yu.1:7).
12:8 mayasız ekmek Halkın Mısır’ı aceleyle terk edişini hatırlatacaktır (bkz.
Çık.12:11,
Çık.12:39;
Yas.16:3; ayrıca bkz.
Yar.19:3’e ait not).
acı otlarla Acı marul, hindiba gibi acımsı bitkiler, ilk olarak Mısır’da yetiştirilmiştir. Bunların yenmesi, Mısır’da kölelikle geçen acı dolu yılları hatırlatacaktır (bkz.
Çık.1:14 ve ilgili not).
12:9 kızartarak Göçebe çobanlar eti bu yöntemle pişirirdi.
12:11 Fısıh Bkz.
Çık.12:13,
Çık.12:23,
Çık.12:27. Fısıh diye çevrilen İbranice “Pesah” sözcüğü, ‘dokunmadan, zarar vermeden geçmek, korumak’ anlamına gelir. RAB kurban kanıyla işaretlenmiş evlerde yaşayanların canını esirgeyecek, onlara dokunmadan geçecektir. Bu “geçiş” olayı Fısıh Bayramı olarak kutlanmaktadır.
12:12 Mısır’ın bütün ilahlarını yargılayacağım Bazıları zaten yargılanmıştır (bkz.
Çık.7:19;
Çık.8:2;
Çık.9:3;
Çık.10:21’e ait notlar). Bundan sonra da, bu ilahların, yaklaşan kıyımı durdurmakta aciz kaldıkları gösterilecek ve ilahlara benzetilen birçok hayvan öldürülecektir.
12:13 belirti... geçeceğim RAB’bin, kurban kanıyla işaretlenmiş olan evlerdekileri esirgeyip üzerinden geçmesi (fısıh), Tanrı’nın merhametinin göstergesiydi (bkz.
Çık.12:11’e ait not); belalar ise, firavun ve halkının cezalandırılmakta olduğunun göstergesiydi (bkz.
Çık.4:3 ve ilgili not;
Çık.8:23).
12:15 evlerinizden mayayı kaldıracaksınız Dindar Yahudiler bugün de, Fısıh Günü’nden önce, evlerinde mayalanmış ekmekten düşen kırıntıları bile temizlerler. “Maya” sözcüğü daha sonraları, ikiyüzlülük (
Luk.12:1; krş.
Mar.8:15 ve ilgili not), kin ve kötülükle ilgili (
1Ko.5:8; bkz. ilgili not) örneklerde görüleceği gibi, günahın bir simgesi olarak da kullanılacaktır.
İsrail’den atılacaktır Böyleleri, RAB’bin antlaşma halkının (İsrail halkının) arasından ölüm cezası (bkz. örn.
Çık.31:14;
Lev.20:2-3) veya uzaklaştırma yollarıyla atılacaktır (ayrıca bkz.
Yar.17:14’e ait not).
12:17 Mayasız Ekmek Bayramı’nı Fısıh yemeğiyle başlar ve yedi gün sürer (bkz.
Çık.12:18-19; ayrıca bkz.
Mar.14:12 ve ilgili not).
ordular Bkz.
Çık.6:26’ya ait not.
12:21 Fısıh kurbanı Bkz.
Çık.12:7,
Çık.12:11,
Çık.12:13,
Çık.12:26’ ya ait notlar. İsrail halkının Mısır’dan ayrılmadan önce sundukları kurbandır. Bu kurban, gelecek olan ve tüm insanların günahına karşılık kurban olacak Mesih’i simgeler. Bu yüzden İsa Mesih, ilk ve son kez (
İbr.7:27) kurban edilen Fısıh kuzusudur (
1Ko.5:7).
12:22 mercanköşkotu Burada muhtemelen düz gövdeli (bkz.
Yu.19:29), beyaz çiçekli, nane cinsine ait kokulu bir yaban bitkisinden (Origanum maru) söz edilmektedir. Şileotu olarak da bilinir. Yapraklarının ve dallarının tüylü yüzeyi sayesinde sıvıları iyi tutan bu bitki, arındırma törenlerinde serpme aracı olarak kullanılmaya uygundu (bkz.
Lev.14:4,
Lev.14:6,
Lev.14:49,
Lev.14:51-52;
Say.19:6,
Say.19:18;
İbr.9:19; ayrıca bkz.
Mez.51:7).
12:23 geçecek Bkz.
Çık.12:11’e ait not.
ölüm saçanın Mez.78:49’da “bir alay kötülük meleği” olarak tanımlanır. Tanrı, yıkıcı belaları çoğu kez melekleri aracılığıyla gerçekleştirir (bkz.
2Sa.24:15-16;
2Kr.19:35; ayrıca bkz.
1Ko.10:10 ve ilgili not).
12:26 Bkz.
Çık.13:14. Fısıh Bayramı, İsrailliler’in Mısır’daki kölelikten kurtuluşunun anıldığı ve bu kurtuluşun öneminin hatırlandığı bir bayramdır.
12:29 En üst konumdaki kişi ile en düşük konumdaki (bkz.
Çık.11:5’e ait not) kişi karşılaştırılıyor.