Amos 5

5:1 kulak ver... sözlerine Bkz. Amo.3:1’e ait not.Amos, RAB’bin halkı nasıl cezalandıracağını bildirmektedir.

5:2 düştü erden kız İsrail İsrail ulusu kişileştiriliyor. Bu tanımlamayla, RAB’bin kendine ait ve pak bir halk olmak üzere belirlediği İsrail’in, öbür ulusların putperest geleneklerine uyarak RAB’bin bu amacından saptığı, bu yüzden RAB tarafından cezalandırıldığı belirtilmektedir. Serilmiş... Kaldıran yok Bkz. Yer.8:2’ye ait not ; Yer.9:22.

5:4 Bana yönelin, yaşarsınız Bu lütufkar davet Amo.5:6 ve Amo.5:14’te de tekrarlanır. Eğer İsrail halkı (en azından “sağ kalanlar”ı, Amo.5:15; krş. Yşa.1:9’a ait not) kendilerini yeniden RAB’be adarsa, Amos’un ağıtında öngörülen korkunç ölümden kurtulma şansları olabilirdi (bkz. Sef.2:3 ve ilgili not).

5:5 Beytel’e... Gilgal’a Bkz. Amo.4:4’e ait not. Beer-Şeva’ya Yahuda’nın güneyinde yer alan Beer-Şeva, hem bir hac hem de putperestlik merkezi haline gelmişti (bkz. Amo.8:14). Bu yüzden, hem RAB’be hem de putlara tapınılan yerler yok edilecekti. Beytel bir hiç olacak İbranice’den, “Beytel, Beytaven olacak” diye de çevrilebilir. İbranice “aven” sözcüğü ‘hiç’ anlamına, “beytaven” sözcüğü ‘kötülük evi’, ‘hiç evi’ anlamına gelir. Metinde “Beytaven” adı, aşağılamak amacıyla ‘RAB’bin evi’ anlamına gelen Beytel için kullanılmıştır. Buna göre RAB, putlar bir “hiç” olduğu ve Beytel’e bir “hiç”e tapınmak üzere gidildiği için bu yeri hak ettiği şekilde “hiç”e çevireceğini söylemektedir.

5:6 RAB, putperestlik yapılan yerleri yok etmeye karar vermişti, ancak tövbe etmesi halinde İsrail halkı için hâlâ bir umut vardı; aksi halde halk da yok olacaktı. Yusuf soyunda İsrail Krallığı (bkz. Amo.5:15; Amo.6:6), halkın çoğunluğu Yusuf’un soyundan gelen Efrayim oymağından olduğu için bu şekilde de tanımlanıyordu. Beytel’i Kuzeydeki krallığın (İsrail) dini merkezi (bkz. Amo.3:14; Amo.4:4; Amo.7:13; Hoş.12:4-5 ve ilgili not). kimse çıkmaz İsrailliler’in tapındığı sahte ilah, kenti RAB’bin vereceği cezadan kurtaramayacaktır.

5:7 adaleti acı pelinotuna çevirenler Pelinotu, çok acımsı tadı olan bir bitkidir. Adaletin işleyişinin ve kurumlarının (mahkemelerin) yozlaştırılarak kötülüğe alet edilmesinden söz edilmektedir; mazlum olanlar adalet beklerken, baskı görmüş, acı çekmiştir.

5:8 Ülker Yedi yıldızdan oluşan bir takımyıldızdır (Boğa takımyıldızının bir parçası); her zaman Oryon’la birlikte anılır (bkz. Eyü.9:9’a ait not). Deniz sularını Bkz. Amo.9:6; ayrıca bkz. Mez.36:8; Mez.42:7 ve Mez.104:3’e ait notlar. Denizden buharlaşan ve yoğunlaşıp yağmur haline gelen sudan söz edilmektedir. adı RAB’dir Bkz. Amo.4:13; Amo.9:6.

5:7-9 Amo.4:13’te olduğu gibi kısa bir ilahi eklenmiştir (bkz. Amo.9:5-6 ve ilgili notlar). Burada Amos, iyiyi kötüye “çeviren” insanlar ile geceyi gündüze “çeviren”, evreni yöneten ve halkının arkasında saklandığı duvarları yıkmaya gücü yeten RAB arasındaki tezadı vurgular.

5:10 Amo.5:7’ de başlayan cümleye devam edilmektedir. azarlayandan... doğru konuşandan ‘Mahkemelerde adaletin sağlanmasını isteyenden’ anlamında.

5:11 Yoksulu ezdiğiniz Bkz. Amo.2:7. Yaptığınız yontma taş evlerde RAB, haksız kazanç yoluyla elde ettikleri mülkleri ellerinden alacaktır. Zenginlikleri kedere dönüşecektir (bkz. Yas.28:30, 38-40).

5:13 akıllı insana Olan bitenleri değiştiremeyeceğini bildiği için yalnızca gelecek yargıyı bekleyen.

5:14 İyiliğe yönelin Krş. “Bana yönelin”, Amo.5:4 ve ilgili not; ayrıca bkz. Yşa.1:16-17; Yşa.1:17’ye ait not. Bu ayet ve Yşa.1:4,Yşa.1:6’ daki çağrı, halkın tövbesinin iki kaçınılmaz gereğini içerir:“RAB’den başka tanrın olmayacak” ve “komşunun hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin” (Çık.20:3,Çık.20:17; krş. Mat.22:37-40). yaşayasınız “Yaşam” kavramı Eski Antlaşma’da, “vaat edilen topraklarda kutsanmış (bolluk ve güvenlik altında) bir yaşam”ı ifade eder. sizinle olur RAB’bin İsrail halkıyla birlikte olması, onlarla yaptığı antlaşmanın temelidir (bkz. Çık.25:8-9 ve ilgili not; 2Sa.7:24’e ait not).

5:15 Belki RAB... lütfeder Burada, RAB’bin lütfunu istismar etmenin tehlikesi vurgulanmaktadır. Halkın tutumunun gerçekten değişip değişmediği zamanla ortaya çıkacaktır. Yusuf’un soyundan Bkz. Amo.5:6’ya ait not. sağ kalanlara Bkz. Yşa.1:9’a ait not.

3:1-5:17 RAB’bin İsrail’i cezalandıracağının kesinleştiğini vurgulayan bildiriler.

5:16-17 Bkz. Amo.5:1-2. Günahlarından (Amo.5:7-12) dönmeyen (Amo.5:13-15) halkın her kesimi yargıya uğrayacak (bkz. Yoe.1:15 ve ilgili not).

5:18 RAB’bin gününü Bkz. Yoe.1:15’e ait not. Burada, RAB’bin İsrail halkınıAsur aracılığıyla (İÖ 722 yılındaAsur’a sürgün) cezalandırdığı zamandan söz edilmektedir. İsrailliler Tanrı’nın halkı olarak yüceltilmeyi bekliyor ve öbür ulusların yargılanacağı “o gün”ün gelmesi için can atıyordu. Amos o günün geleceğini doğruladı ; ancak İsrailliler RAB’be sadık kalmadıklarından dolayı bekledikleri gün onlar için “aydınlık değil, karanlık” olacaktı (Yoe.5:20; bkz. Amo.8:9’a ait not; krş. 1Ko.1:8; 1Ko.3:12-15; 1Ko.5:5; 2Ko.1:14; Flp.1:6,Flp.1:10; Flp.2:16).

5:19-20 Bu iki tasvirde, RAB’bin yargısından kaçılamayacağı canlı biçimde vurgulanır.

5:24 adalet... doğruluk RAB’bin halkıyla yaptığı antlaşmanın getirdiği sorumluluklardan ikisidir. Doğruluk, RAB’bin kutsal karakterinin özüdür, dolayısıyla RAB’bin eylemleri buna dayanır; adalet ise RAB’bin doğruluğunun hem mahkemelere hem de kiş isel ilişkilere yansımasıdır (ayrıca bkz. Makale: Doğruluk, s.1656). Adalet, Kutsal Kitap’a göre, hem kişinin hak ettiği karşı lığı hem de toplumun ‘ortak yararını’ gözetmelidir. Her ikisi de toplumsal düzenin iyi işlemesini sağlar (bkz. Mik.6:8 ve ilgili not). Ancak İsrailliler RAB’bin adaletini ve doğruluğunu önemsememiş ve reddetmiştir (krş. Amo.5:7,Amo.5:10,Amo.5:12). su... ırmak gibi Bitki ve hayvan yaşamının ancak su bulunan yerde gelişebilmesi gibi, toplumsal gelişim de ancak adalet ve doğruluğun hüküm sürdüğü yerde mümkün olabilir. Buradaki tasvir, adaletin ve doğruluğun toplumun her alanını etkilemesinin gerekliliğini ve sürekliliğini ifade eder.

5:25-26 Bkz. Çık.32; Say.14:32-35; Say.14:34’e ait not. İsrail halkının Sina Dağı’nda su yüzüne çıkan putperestlik eğilimi, Kadeş Barnea’da ve kırk yıl süresince çölde dolaşırken de kendini göstermiştir (bkz. Hez.20:10-26; Hoş.9:10; Hoş.13:5-6; krş. Yşu.5:5-6).

5:26 Gerçekte kralınız Sakkut’u, putunuz Kayvan’ı Akad diline ait Sakkut ve Kayvan adları, İsrailliler’in (muhtemelen Asurlular’dan etkilenerek) taptığı sahte ilahlara aitti.

5:21-27 RAB’bin buyurduğu “tapınak, kâhin, kurban” düzeninde hata yoktur; ancak halk bunları yerine getirirken, RAB’bin kendileriyle yaptığı antlaşmanın sorumluluklarını (hem RAB’be bağlılığı hem de İsrailli kardeşlerine göstermeleri gereken adaleti) hiçe saydıkları için RAB’bin gözünde bir değeri kalmamıştır. İkiyüzlü bir tutum içinde yapılan tapınma kabul edilemez (bkz. Yşa.1:11-15 ve ilgili not). İsa Mesih de aynı konuya değinir (bkz. Mat.5:21-26).

5:27 Halkın, RAB’bin kendilerine verdiği topraklardan uzaktaki ülkelere sürgün edilmesi, RAB’bin antlaşmasında vaat edilmiş topraklarla ilgili lanetlerin en büyüğüydü (bkz. Yas.28:36-37,Yas.28:63-68).