Notlar
4:8-6:18 Bu kayıtlar, Pers İmparatorluğu’na ait resmi Aramice belgelerden alıntılanmıştır.Ayrıca
Ezr.7:12-26’daki sözler deAramice olarak kaydedilmiştir.
6:13-14 Tapınaktaki çalışmanın yavaş ilerlemesinin nedeni sadece muhalefet değil, aynı zamanda sürgünden dönenlerin öncelikle kendi evleriyle ilgilenmesiydi (bkz.
Hag.1:2-9). Bu yüzden Tanrı onları kıtlıkla cezalandırmıştı (
Hag.1:5-6,
Hag.1:10-11). Bunun ardından halk, Hagay ve Zekeriya peygamberlerin teşvikleri ve Vali Zerubbabil ile Kâhin Yeşu’nun önderliğinde yeni bir girişim başlattı (bkz.
Hag.1:12-15).
6:14 Tanrı’nın tarih ve insanlar üzerindeki mutlak yetkisi açıklanmaktadır (bkz.
Özd.21:1). Krallar aslında Tanrı’nın buyruğunu yerine getirdiklerinden, “kralların buyruğu” Tanrı’nın buyruğudur.
Artahşasta’nın Tapınağın yeniden yapımına katkıda bulunmadığı haldeArtahşasta’dan söz edilmesi, Tanrı’nın bu üç kralın kararlarının arkasında olduğunu vurgular (
Ezr.7:21-24).
6:15 Tapınak... tamamlandı İÖ 12 Mart 515’te, yıkımından neredeyse yetmiş yıl sonra. Tapınağın onarılmasına 21 Eylül 520’de (
Hag.1:14-15) başlanmış, çalışmalar üç buçuk yıl kadar sürmüştü (bkz.
Ezr.3:12;
Hag.2:3 ve ilgili not). İkinci tapınak ilki kadar heybetli olmasa da daha uzun ömürlü oldu. İkinci tapınağın genel planı Süleyman’ın inşa ettiği tapınağa benziyordu, ancak Antlaşma Sandığı Babilliler’in fethi sırasında (İÖ 586) kaybedildiğinden ötürü En Kutsal Yer boş kalmıştı. Tarihçi Josefus, Günahları Bağışlatma Günü’nde başkâhinin buhurdanınıAntlaşma Sandığı’nın eski yerini gösteren bir taş levha üzerine koyduğunu belirtir. Kutsal Yer’e ise adak ekmekleri için bir masa, buhur sunağı ve Süleyman’ın on kandilliği yerine (
1Kr.7:49) tek bir kandillik konulmuştu (krş. Apokrifa’dan, 1. Makabeler
1Kr.1:21-22;
1Kr.4:49-51).
6:16 sürgünden dönenler... adanmasını Krş. 1Kr.8. bölüm. Sürgünden dönenlerin önderleri tapınağın tamamlanmasından sorumluydu. “Adanma”, Aramice “hanukka” sözcüğünün çevirisidir. İÖ 165 yılının Aralık ayında tapınağın Selefkos Hanedanı’nın krallarından geri alınıp yeniden adanmasının kutlandığı İbrani bayramı da Hanukka olarak bilinir.
6:17 yüz... iki yüz... dört yüz Kral Süleyman’ın (
1Kr.8:5,
1Kr.8:63), Kral Hizkiya’nın (
2Ta.30:24) ve Kral Yoşiya’nın (
2Ta.35:7) dönemlerindeki benzer törenlerde yüzlerce değil, binlerce hayvan kurban edilmişti.
6:18 Musa’nın Kitabı’ndaki Çık.29, Lev.8, Say.3,
Ezr.8:5-26 ve 18. bölümlerden söz ediliyor olabilir.
bölüklere Kâhinler, her biri tapınakta birer hafta (krş.
Luk.1:5,
Luk.1:8) hizmet eden yirmi dört bölüğe ayrılmıştı (
1Ta.24:1-9). 1962’de, antik Sezariye kentinin bulunduğu yerde 24 bölüğü listeleyen bir havra yazıtının parçaları ortaya çıkarılmıştır.
6:19 birinci ayın on dördüncü günü Fısıh Bayramı’nı Söz konusu tarih muhtemelen İÖ 21 Nisan 516’dır. Bu Fısıh kutlamasının (bkz.
Çık.12:1-30 ve ilgili notlar), bu neslin de tıpkı Musa Peygamber’in zamanında yaşayanlar gibi tutsaklıktan kurtarılmış olmasından ötürü farklı bir anlamı olmuştu.