Notlar
4:8-6:18 Bu kayıtlar, Pers İmparatorluğu’na ait resmi Aramice belgelerden alıntılanmıştır.Ayrıca
Ezr.7:12-26’daki sözler deAramice olarak kaydedilmiştir.
6:2 Medya İran’ın kuzeybatısında yaşayan Medler’in anavatanı. Medler, Persler’le akraba olan bir Hint-Avrupa oymağıdır. Koreş’in İÖ 550’ deki yükselişinin ardından, Persler’e boyun eğmişlerdir. Bölgenin adı Yeni Antlaşma dönemine dek bu haliyle kalmıştır (krş.
Elç.2:9).
Ahmeta Pers İmparatorluğu’nun dört başkentinden (Babil, Persepolis ve kralın yazlığının bulunduğu Sus Kenti ile birlikte) biri. Günümüzde Hemedan kentinin (İran’da) bulunduğu yerde olduğu bilinse de kalıntılarına halen ulaşılamamıştır.
6:3-7 büyük taş... kiriş Bkz.
Ezr.5:8.
1Kr.6:36 ve
1Kr.7:12’de aynı inşaat tekniğinden söz edilmektedir; muhtemelen binanın yer sarsıntılarına karşı korunmasını sağlıyordu.
Yüksekliği ve genişliği altmışar arşın Bu ölçüler genişlik açısından Süleyman’ın inşa ettiği tapınağın ölçüleriyle uyuşmamaktadır (bkz.
1Kr.6:2’ye ait not). Bazı yorumculara göre bu ölçüler, inşa edilen tapınağın niteliklerini değil, Persler’in yapımı için para yardımında bulunmaya razı olduğu yapının dış sınırlarını ifade eder.
Giderler saraydan karşılansın 1973 yılında Fethiye’deki (Antalya) Ksantos harabelerinde keşfedilen, son Pers döneminden kalma bir tapınak kurma izni belgesinde, Ezra Kitabı’nda söz edildiği gibi, sunuların miktarı, kâhinlerin adları ve tapınağın bakımıyla ilgili sorumluluklar belirtilmiştir (krş.
Ezr.1:9;
Ezr.7:20).
6:3-5 Krş.
Ezr.1:2-4. Buradaki Aramice metin, RAB’den hiç söz etmeyen daha resmi bir üslupla yazılmıştır. Yahudi tapınağını yeniden inşa etme izni ile ilgili benzer bir duyuru, Yukarı (güney) Mısır’daki Elefantin Kenti’nde, İÖ beşinci yüzyıla ait başkaAramice papirüsler arasında ortaya çıkarılmıştır.
6:8 giderleri kralın hazinesinden... ödensin İmparatorluğa ait topraklarda bulunan kutsal mekânların onarılmasına yardım etmek, Pers krallarının geleneksel politikasıydı.
6:9 Kambises ve I. Darius’un Mısır’daki kâhin ve tapınaklara ilişkin düzenleyici fermanları, Pers krallarının yabancı ulusların inançlarıyla ayrıntılı olarak ilgilendiğini açıkça göstermektedir. II. Darius’un (İÖ 423-404) emriyle, Elefantin’deki Yahudiler’e, Mayasız Ekmek Bayramı’nın kutlanmasına ilişkin bir mektup yazılmıştı.
6:10 ben ve oğullarım sağ kalalım diye dua etsinler Aynı sözler fırında pişirilmiş kilden yapılan Koreş Silindiri’ndeki yazıtta da bulunur. Elefantin’deki Yahudiler günlük havra ibadetleri sırasında kraliyet ailesi ve Yahuda valisi için de dua ederlerdi (krş.
1Ti.2:1-2).
6:11 bu kararı değiştirenin Fermanların ve antlaşmaların sonuna, bunlara karşı gelecek kişiler için uzun bir lanet listesi eklemek adetti. (krş. Yas.28-30. bölümler).
6:12 adına konut seçen Tanrı Bkz.
Yas.12:5’e ait not.
6:13-14 Tapınaktaki çalışmanın yavaş ilerlemesinin nedeni sadece muhalefet değil, aynı zamanda sürgünden dönenlerin öncelikle kendi evleriyle ilgilenmesiydi (bkz.
Hag.1:2-9). Bu yüzden Tanrı onları kıtlıkla cezalandırmıştı (
Hag.1:5-6,
Hag.1:10-11). Bunun ardından halk, Hagay ve Zekeriya peygamberlerin teşvikleri ve Vali Zerubbabil ile Kâhin Yeşu’nun önderliğinde yeni bir girişim başlattı (bkz.
Hag.1:12-15).
6:14 Tanrı’nın tarih ve insanlar üzerindeki mutlak yetkisi açıklanmaktadır (bkz.
Özd.21:1). Krallar aslında Tanrı’nın buyruğunu yerine getirdiklerinden, “kralların buyruğu” Tanrı’nın buyruğudur.
Artahşasta’nın Tapınağın yeniden yapımına katkıda bulunmadığı haldeArtahşasta’dan söz edilmesi, Tanrı’nın bu üç kralın kararlarının arkasında olduğunu vurgular (
Ezr.7:21-24).
6:15 Tapınak... tamamlandı İÖ 12 Mart 515’te, yıkımından neredeyse yetmiş yıl sonra. Tapınağın onarılmasına 21 Eylül 520’de (
Hag.1:14-15) başlanmış, çalışmalar üç buçuk yıl kadar sürmüştü (bkz.
Ezr.3:12;
Hag.2:3 ve ilgili not). İkinci tapınak ilki kadar heybetli olmasa da daha uzun ömürlü oldu. İkinci tapınağın genel planı Süleyman’ın inşa ettiği tapınağa benziyordu, ancak Antlaşma Sandığı Babilliler’in fethi sırasında (İÖ 586) kaybedildiğinden ötürü En Kutsal Yer boş kalmıştı. Tarihçi Josefus, Günahları Bağışlatma Günü’nde başkâhinin buhurdanınıAntlaşma Sandığı’nın eski yerini gösteren bir taş levha üzerine koyduğunu belirtir. Kutsal Yer’e ise adak ekmekleri için bir masa, buhur sunağı ve Süleyman’ın on kandilliği yerine (
1Kr.7:49) tek bir kandillik konulmuştu (krş. Apokrifa’dan, 1. Makabeler
1Kr.1:21-22;
1Kr.4:49-51).
6:16 sürgünden dönenler... adanmasını Krş. 1Kr.8. bölüm. Sürgünden dönenlerin önderleri tapınağın tamamlanmasından sorumluydu. “Adanma”, Aramice “hanukka” sözcüğünün çevirisidir. İÖ 165 yılının Aralık ayında tapınağın Selefkos Hanedanı’nın krallarından geri alınıp yeniden adanmasının kutlandığı İbrani bayramı da Hanukka olarak bilinir.
6:17 yüz... iki yüz... dört yüz Kral Süleyman’ın (
1Kr.8:5,
1Kr.8:63), Kral Hizkiya’nın (
2Ta.30:24) ve Kral Yoşiya’nın (
2Ta.35:7) dönemlerindeki benzer törenlerde yüzlerce değil, binlerce hayvan kurban edilmişti.
6:18 Musa’nın Kitabı’ndaki Çık.29, Lev.8, Say.3,
Ezr.8:5-26 ve 18. bölümlerden söz ediliyor olabilir.
bölüklere Kâhinler, her biri tapınakta birer hafta (krş.
Luk.1:5,
Luk.1:8) hizmet eden yirmi dört bölüğe ayrılmıştı (
1Ta.24:1-9). 1962’de, antik Sezariye kentinin bulunduğu yerde 24 bölüğü listeleyen bir havra yazıtının parçaları ortaya çıkarılmıştır.
6:19 birinci ayın on dördüncü günü Fısıh Bayramı’nı Söz konusu tarih muhtemelen İÖ 21 Nisan 516’dır. Bu Fısıh kutlamasının (bkz.
Çık.12:1-30 ve ilgili notlar), bu neslin de tıpkı Musa Peygamber’in zamanında yaşayanlar gibi tutsaklıktan kurtarılmış olmasından ötürü farklı bir anlamı olmuştu.
6:20 dinsel açıdan hepsi arındı Kâhinlerin ve Levililer’in hizmetlerini yerine getirmeleri için bu gerekliydi.
6:22 Asur Kralı Burada Asur’u yöneten Pers Kralı Darius kastedilmektedir. Ninova İÖ 612’ de düştükten sonra,Asurlular’ın yaş amakta olduğu topraklar için “Asur” tanımlaması kullanılmaya devam edildi. Pers kralları, “Babil Kralı” da dâhil olmak üzere çeş itli unvanları benimsediler (krş.
Ezr.5:13;
Neh.13:6).