Notlar
4:1-23 Ezra burada kronolojik anlatıdan ayrılıp sürgünden dönen ve RAB’be sadık kalan azınlığın karşı karşıya kaldığı zulüm ve sıkıntılara odaklanır. Bu kısımda tapınağın onarımını durdurmaya yönelik, yaklaşık seksen yıllık bir döneme yayılan siyasi girişimler sıralanır. 1-5. ayetlerde Koreş’in (İÖ 559-530), 4-6. ayetlerde Ahaşveroş’un (486-465) ve 7-23. ayetlerde I. Artahş asta’nın (465-424) krallıkları dönemindeki olaylar aktarılır. Ezra,
Ezr.4:24’ten itibaren ve 5. (tapınağın onarımını durdurmaya yönelik bir başka girişim) ile 6. bölümler boyunca (Tanrı, tapınağın onarımını durdurmaya yönelik tüm girişimleri sonuçsuz bırakır), Tanrı’nın bütün bu engelleme girişimlerine ve yaratılan sıkıntılara verdiği karşılık üzerinde durur.
Ezr.1:24-6 :22 ayetleri I. Darius’a odaklansa da,
Ezr.4:2-23’ te üç kralın fermanlarının bir arada ele alınması, Tanrı’nın bütün bu olanların arkasında ve bunlara egemen olduğunu, hatta bu krallar aracılığıyla (bkz. özellikle
Ezr.6:14,
Ezr.6:22) tapınağın yapımını engellemeye çalışanları durdurduğunu vurgular.
4:2 İÖ 722-721’ de Samiriye’nin düşmesinin ardından, Asur kralları buraya Mezopotamya veAram’dan (günümüzdeki Suriye) insanlar getirdiler. Bu insanlar hem kendi tanrılarına tapınmayı sürdürdüler hem de RAB’be tapınmaya başladılar (
2Kr.17:24-41).
Esarhaddon Bkz.
2Kr.19:37’ye ait not.
4:6 Ahaşveroş Kserkses diye de bilinir. İÖ 486’ da Darius ölünce Mısır ayaklanmış, Darius’un oğluAhaşveroş da isyanı bastırmak için batıya sefer düzenlemek zorunda kalmıştı. Ayaklanmaların o bölgede huzursuzluk yaratması İsrail’in tapınağı kurmasına engel olunması gerektiğinin gerekçesi olarak gösterilmiştir.
4:7 Artahşasta I.Artahşasta (İÖ 465-424).
Taveel Bkz.
Yşa.7:6 ve ilgili not.
4:8-6:18 Bu kayıtlar, Pers İmparatorluğu’na ait resmi Aramice belgelerden alıntılanmıştır.Ayrıca
Ezr.7:12-26’daki sözler deAramice olarak kaydedilmiştir.
4:8 Vali Emir veya kraliyet fermanı çıkartabilecek üst düzey bakan konumuna sahip devlet memuru. Mektubu büyük olasılıkla Rehum dikte etmiş, Şimşay da Aramice olarak yazmıştır. Mektup, daha sonra kralın huzurunda Farsça’ya çevrilmiş olarak okunmuş olabilir (
Ezr.4:18). İÖ beşinci yüzyıl Grek tarihçisi Herodot (3.128), her valiye, doğrudan Pers kralına rapor vermek üzere kraliyet yazmanları bağlandığını belirtir.
4:9 Erekliler Bkz.
Yar.10:10’a ait not.
Babilliler Asur KralıAsurbanipal’in krallığı sırasında (İÖ 669-627), kralın kardeşi ve Babil Kralı Şamaş-Şuma-Ukin’in de desteğiyle büyük bir ayaklanma olmuştu (İÖ 652-648). Babil’den ve söz edilen öbür kentlerden gelenler, Asurlular’ın batıya sürdüğü bu asilerin soyundan geliyordu.
Sus Bkz.
Est.1:2’ye ait not. Elam’ın en büyük kenti (İran’ın güneybatısında bulunur). Sus’un isyana katılması nedeniyle,Asurbanipal İÖ 640 yılında (Rehum’un mektubundan iki yüz yıl önce) bu kenti yerle bir etmişti.
4:10 Asurbanipal Aramicesi, “Osnappar”dır. Ninova’daki kütüphanesi ile ünlenen son büyükAsur kralıdır. EskiAntlaşma’da başka hiçbir yerde adı geçmeyen bu kral, büyük olasılıkla Manaşşe’yi sürgünden kurtaran kraldır (
2Ta.33:11-13).
sürüp Bkz.
2Kr.17:24.Anavatanından zorla çıkartılan bir halkın soylarının sürekliliğine önem vermesi, sürgüne gönderilen halkların tipik özelliğidir.
Samiriye Yahuda KralıAmon’un öldürülmesi (İÖ 642-640; bkz.
2Kr.21:23;
2Ta.33:24), büyük olasılıkla Elam ve Babil’deki ayaklanma ile başlayanAsur karşıtı hareketin sonucudur.Asurlular daha sonra isyan çıkaran Samiriyeliler’i sürgüne gönderip yerlerine, Elam ve Babil’de ayaklanma çıkaran Elamlı ve Babilliler’i yerleştirmiş olabilirler.
Fırat’ın batı yakası Aramice’den birebir çevirisi: “Fırat’ın ötesi”. İsrailliler için Fırat Irmağı’nın ötesi Mezopotamya idi (
Yşu.24:2-3,
Yşu.24:14-15;
2Sa.10:16); Mezopotamyalılar’a göre ise Fırat Irmağı’nın ötesindeki topraklar Fırat’tan Gazze’ye kadar uzanan alandı (
1Kr.4:24).
4:12 Yahudiler Bkz. Zek.
Ezr.8:23’e ait not.
Temelini pekiştiriyor, surlarını tamamlıyorlar Bkz.
Yşa.58:12 ve ilgili not.
4:14 sarayının ekmeğini yedik Aramice’den “sarayının tuzunu yedik” diye de çevrilebilir.
4:15 belgeleri Bkz.
Ezr.5:17;
Ezr.6:1;
Est.2:23;
Est.6:1-2. Büyük başkentlerde, savaşla ilgili anlatıların ve başka önemli olayların kaydedildiği çeşitli arşivler bulunurdu. Burada söz edilen belgeler de bu şekilde yüzyıllar boyunca korunmuştu.
4:19 başkaldırdığı Yeruşalim,Asurlular’a karşı İÖ 701’ de ve Babilliler’e karşı 600 ve 589’da ayaklanmıştı (
2Kr.24:1,
2Kr.24:20).
4:21-23 Yeruşalim’in çevresindeki yönetimlerin müdahalesinin bir sonucu olarak, I. Artahşasta (bkz.
Ezr.4:7’ye ait not;
Ezr.4:11) Yahudiler’in Yeruşalim surlarının inşasını durduran bir ferman çıkartmıştır. 7-23. ayetlerdeki olaylar, büyük olasılıkla İÖ 445 yılından önce gerçekleşmiştir (bkz.
Neh.1:3’e ait not).
4:24 Yeruşalim’in yeniden inşasına gösterilen muhalefetten uzunca söz edildikten sonra tekrar tapınağın yeniden yapımı konusuna dönülür (bkz.
Ezr.4:1-23’e ait not).
Darius’un krallığının ikinciyılına Persler’in hesabına göre, I. Darius’un ikinci yılı İÖ 1 Nisan (3 Nisan) 520’de başlar ve 21 Şubat 519’a kadar devam eder. Bu yılda, Peygamber Hagay (
Hag.1:1-5) Zerubbabil’i 29 Ağustos’ta tapınağın yeniden yapımına başlamaya teşvik eder; çalışmalar 21 Eylül günü başlar (
Hag.1:15). Darius krallığının ilk iki yılı boyunca, ünlü Behiştun Yazıtı’nda anlatıldığı gibi, birçok asiyle savaşarak tahtını sağlamlaştırmak zorunda kalmıştır. Tapınağı yeniden inşa etme girişimlerine, ancak Pers İmparatorluğu’nda düzen sağlandıktan sonra izin verilebilmiştir.