Notlar
17:1-21:25 Bu beş bölümde Hâkimler’in ana konusu olan günah, tövbe ve kurtuluş döngüsü (bkz. Giriş) iki farklı olayla çarpıcı şekilde aktarılmaktadır. Anlatılan olaylar hâkimlerin ilk dönemlerinde gerçekleşmiştir (bkz.
Hak.18:30;
Hak.20:1, 27-28’e ait notlar). Özellikle “İsrail’de kral yokken” ve “herkesin dilediğini yaptığı” (
Hak.17:6;
Hak.21:25) ifadeleriyle, krallık başlamadan önceki dönemde sistemli bir yönetim düzeninin olmadığı, toplumsal düzenin henüz sağlanmamış olduğu vurgulanır.
17:1-18:31 Efrayim bölgesinde bir Levili’nin yardımıyla Mika’nın, evinde yerel bir tapınma yeri oluşturmasından söz edilmekte ve İsrailliler’in tapınmasındaki yozlaşma anlatılmaktadır. RAB’be tapınma sırasında uygulanan bu putperest âdetler, kendilerine verilen mirası terk edip İsrail’in kuzey sınırına göç eden Danlılar tarafından benimsenmişti.
18:30 Yonatan Levili burada, Musa oğlu Gerşom oğlu Yonatan olarak tanıtılmıştır (
Çık.2:22;
Çık.18:3;
1Ta.23:14-15). Eğer Yonatan Musa’nın torunu ise, bu bölümdeki olaylar hâkimlerin ilk dönemlerinde gerçekleşmiş olmalıdır (bkz.
Hak.20:1, 27-28’e ait notlar).
sürgüne kadar Bu sürgün Asur ve Babil sürgünü değildir. Bazı yorumculara göre, yazar mecazi bir şekilde
1Sa.4:11,
1Sa.4:22’ye gönderme yapmaktadır ; bazılarına göre ise günümüzde bu sürgünle ilgili bir belge bulunmamaktadır (bkz. Layiş,
1Sa.18:7’ye ait not).
18:31 Tanrı’nın Tapınağı Şilo’da olduğu sürece Bkz.
Yşu.18:1. Tanrı İsrailliler’in her birinin başka yerlerde ve farklı biçimlerde değil, hep birlikte belirli bir düzen içinde Şilo Kenti’nde tapınmasını istemektedir (bkz. Şilo’nun yıkımı,
Mez.78:60;
Yer.7:12,
Yer.7:14;
Yer.26:6). Şilo’daki arkeolojik çalışmalar, kentin İÖ 1050’de (muhtemelen
1Sa.4:3-7:2’de söz edilen dönemde) yıkıldığını ve yüzyıllarca kimsenin yaşamadığı bir yer olduğunu göstermektedir.