Notlar
1:2 Amos Kitabı’nın özeti niteliğinde bir ayettir. RAB’bin İsrail halkıyla Sina Dağı’nda yaptığı antlaşmanın yükümlülüklerini (bu kitapta, özellikle İsrailliler’in birbirine olan sorumlulukları söz konusudur) yerine getirme çağrısı ve yerine getirmedikleri takdirde uğrayacakları lanet (bkz.
Amo.3:1-5:17’ye ait not) ele alınır. Yine de RAB’bin İbrahim’le yaptığı anlaşmada verdiği vaatleri yerine getireceğine (İsrailliler’in soyuna sahip çıkacağına) dair umut olduğundan da söz edilir (özellikle
Amo.9:7-15’te).
Siyon’dan... Yeruş alim’den Her şeye egemen RAB’bin bildirdiği yargı, öbür uluslara olduğu kadar kendi halkına da yöneliktir (bkz.
Yoe.3:17,
Yoe.3:21 ve ilgili notlar).
kükrüyor Bkz.
Yer.25:30;
Yoe.3:16.
otlakları... Karmel Dağı’nın dorukları Bkz.
Amo.9:3. RAB, ülkeyi en çorak yerlerinden en yeşil bölgelerine kadar büyük bir kuraklıkla cezalandırır.
1:3-2:16 İsrailliler’e komşu uluslara, Yahuda ve İsrail krallıklarına hitaben bir dizi yargı bildirisi (bkz.
Yşa.13:1-23:18 ve ilgili not; Yer.46-51. bölümler; Hez.25-32. bölümler). Önce İsrail’e zulmettikleri için RAB’bin komşu ülkelere vereceği cezaların İsrail halkını teselli edeceği, ardından Kutsal Yasa’yı ciddiye almadıkları için Yahuda ve İsrail krallıklarının da cezalandırılacağı bildirilir. İsrail halkının günahlarının öbür uluslarınkinden daha çok olması, RAB’bin buyruklarından haberdar olan İsrailliler’in işlediği günahların putperest komşularınınkinden daha büyük olduğunu ve bu yüzden RAB’bin cezasını daha çok hak ettiğini ortaya koyar.
1:3 RAB şöyle diyor Bkz.
Amo.1:6,
Amo.1:9,
Amo.1:11,
Amo.1:13;
Amo.2:1,
Amo.2:4,
Amo.2:6.
Şamlılar’ın İsrail’in kuzeyindeki Aram ülkesinin başkenti (bkz.
Yşa.17:1’e ait not) ve İsrail’in o çağdaki düşmanı. Suçları, İsrail’e ait Celile bölgesinin doğusunda fethettikleri Gilat’ın halkına acımasız davranmaktı.
cezasını kaldırmayacağım Bkz.
Yşa.9:12,
Yşa.9:17,
Yşa.9:21 ve ilgili not;
Yer.23:20.
günah üstüne günah Bkz.
Amo.1:6,
Amo.1:9,
Amo.1:11,
Amo.1:13;
Amo.2:1; krş.
Amo.1:4,
Amo.1:6.
Demir düvenlerle... dövdüler Ekinler, biçilmiş ekinlerin üzerine demirden dişleri olan tahta düvenlerin gezdirilmesiyle dövülürdü (krş.
Eyü.41:30;
Yşa.28:27;
Yşa.41:15; bkz.
2Kr.13:7 ;
Rut.1:22’ ye ait not). Bu tasvir, Şamlılar’ın ne kadar zalim olduğunu ifade eder.
1:5 Aven Vadisi’nde Muhtemelen Lübnan ileAnti Lübnan dağları arasında kalan Bekaa Vadisi’dir, ancak Şam’ın kurulu olduğu vadi de söz konusu olabilir (bkz.
2Kr.5:1 2’ ye ait not). “Aven” sözcüğü, ‘kötülük’ anlamına geldiği için burada ‘kötülük vadisi’ anlamında bir sözcük oyunu yapılmıştır.
oturanı Krş.
Amo.1:8. Şam Kralı’ndan söz ediliyor.
Beyteden’de Ya o bölgenin en verimli yeri olan Şam’ın başka bir adıdır ya da Fırat Irmağı’nın kıyısında bulunan büyük kent devleti Bat Adini’dir.
Aram Bkz.
Yas.26:15.
Kîr’e Aramlılar’ın anavatanı olduğu söylenen (
Amo.9:7) Elam yakınlarında bir bölgedir (bkz.
2Kr.16:9 ve ilgili not).
1:6 Gazzeliler’in Gazze, beş büyük Filist kentinden biridir. Mısır’dan Kenan topraklarına geçiş bu kent üzerinden sağlanırdı.
teslim etmek Bkz.
Amo.1:9. Savaşta yalnızca askerler değil, sıradan insanlar da tutsak edilir ve bunların köle olarak satılmasıyla büyük kazanç sağlanırdı.
Bütün halkı Yahuda Krallığı’nın güney bölgesinde bulunan, Edom’dan Gazze’ye giden ticaret yolu üzerindeki köy halklarından söz ediliyor olabilir. “Bütün halkı” (yani tüm oymaklar) ifadesiyle, işlenen günahların ciddiyeti ve etkisinin tüm halka nasıl yayıldığı vurgulanmaktadır.
1:8 Aşdot’ta...Aşkelon’da... Ekron’a Büyük Filist kentlerinden üçü. Beşinci büyük kent olan Gat (krş.
Amo.6:2), Yahuda Kralı Uzziya tarafından ele geçirilmişti (bkz.
2Ta.26:6).
Yok olacak Filist’in sağ kalanları Filist, Babil Kralı Nebukadnessar tarafından tamamen yok edilecekti.
1:9 Surlular’ın Davut’un zamanında (
1Kr.5:1), ardından Süleyman döneminde (
1Kr.5:12) ve daha sonra Sur ile Sayda’yı yöneten kralın damadıAhav’ın krallığı sırasında (
1Kr.16:30-31) İsrailliler’le “dostluk antlaşması” çerçevesinde ilişkilerini sürdüren Fenike’nin önde gelen ticaret kentidir.
teslim edip Suçları Filistliler’inkiyle aynıdır (
Amo.1:6).
1:11 Edomlular’ın İshak oğlu Esav’ın soyundan olan ulus (Yar.36. bölüm; bkz.
Yar.25:23-30;
Yar.25:25’e ait not ;
Yar.27:39-40).
kardeşlerini İsrailliler’i (bkz. Ova.8-10 ve ilgili notlar). Edom’un suçu, bu kardeşlik ilişkisini sürekli bir düşmanlıkla bozmaktı.
1:12 Teman’a... Bosra Edom’un, biri kuzeyde öbürü güneyde bulunan en güçlü iki kentiydi. Teman’ın Petra (Lut Gölü ileAkabe Körfezi arasında yer alan kent) yakınlarında (bkz. Ova.9’a ait not), Bosra’nın ise onun 60 km kuzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Edom’un en güçlü kentleri bile harap edileceğine göre, ortadaki küçük kentler çok daha kolay düşecektir.
1:13-15 Ammonlular’ın daha çok toprak elde etme hırsı, acımasız katliamlara yol açmıştı. RAB,Asur orduları ve doğal afetler aracılığıyla onları cezalandırdığında zulüm edecek önderleri kalmayacaktır.