Notlar
10:1-36:23 Krallar kitaplarıyla karşılaştırıldığında Tarihler kitaplarında bölünmüş krallıklardan daha az söz edilir (krş. 1Kr.12-2Kr.25. bölümler). Tarihler kitaplarında daha çok Yahuda Krallığı anlatılır. Yahuda Krallığı ile aynı tarihlere denk gelen dönemler hariç kuzeydeki krallıktan (İsrail Krallığı’ndan) söz edilmez. Böylelikle Davut soyunun İsrail tahtında kesintisiz hüküm süreceğine ilişkin Tanrı’nın vaadi ön plana çıkarılır ve Babil’den dönen sürgünlerin aslında bütün İsrailliler’i temsil ettiği ima edilir (bkz. 1. Tarihler: Giriş; krş.
2Ta.12:1;
2Ta.15:17;
2Ta.11:8;
2Ta.21:2,
2Ta.21:4;
2Ta.23:2;
2Ta.28:19,
2Ta.28:27;
2Ta.35:18).
33:1-20 Bkz.
2Kr.21:1-18’e ait notlar. Toplam elli beş yıl krallık yapan Manaşşe (
2Kr.33:1), Yahuda’nın tüm kralları arasında en uzun süre tahtta kalandır. Manaşşe’nin yaptığı kötülüklere geniş yer verilmekle birlikte sadece 2. Tarihler kitabında Babil’e yaptığı yolculuk, tövbe etmesi ve yeniden kral oluşu anlatılır.
33:11-17 Tarihler kitaplarının “yaptığının karşılığını alma” temasını içeren bir anlatımıdır (1. Tarihler: Giriş): Manaşşe’nin yaptığı kötülükler ülkenin işgal edilmesine yol açar, tövbe ettiğinde ise yeniden krallığı yönetmeye başlar.
33:11 burnuna çengel taktılar Gaziantep, İslâhiye yakınlarında ortaya çıkarılan Asur Kralı Asarhaddon’a ait bir kitabeli dikili taş üstündeki yazıtlarda, aynı cezanın başka iki krala verildiğinden söz edilir. Babil’e götürdüler Bazı tarihsel kaynaklarda Asurbanipal’ın (İÖ 669-627), Mısır’a karşı düzenleyeceği seferde kendisine destek sağlayacak ileri gelenler arasında Manaşşe’nin adından da söz ettiği belirtilir. Bir Asur kralının onu Babil’e götürtmüş olması, bu olayın Asurbanipal’ın kardeşi Şamaş-şumaUkin’in ayaklanması sırasında olduğunu düşündürür. Söz konusu ayaklanma İÖ 652-648 yıllarında gerçekleştiğinden, Manaşşe’nin, Babilliler’e katıldığı veya en azından yardım ettiği tahmin edilir. Sonunda Manaşşe’nin ya masum olduğuna karar verilmiştir ya da yeniden bağlılık andı içmesi karşılığında serbest bırakılmıştır.
33:14 dış sur yaptı Bu tür inşaatları yapabilecek kaynaklara sahip olmak, krallığın Tanrı tarafından kutsandığının göstergesi olarak görülüyordu.
33:15-16 Sonraki yıllarda Yoşiya, RAB’bin Tapınağı’nın iki avlusunda Manaşşe’nin yaptırdığı sunakları ortadan kaldırmak zorunda kaldığına göre (
2Kr.23:12), Manaşşe’nin yaptırdığı bu inş aatlar pek kalıcı yapılar değildi.